TT Sistemi: Basitlik ve Yaygınlık
TT sistemde, işletme topraklaması ile tüketici topraklaması birbirinden ayrıdır. Arıza akımı, hat üzerinden değil toprak üzerinden döner. Bu yapı, kaçak akım rölelerinin mutlak gerekliliğini doğurur; çünkü arıza akımı, klasik sigortaların hissedebileceği büyüklüklere her zaman ulaşmayabilir. Avantajı, şebeke tarafındaki koşullara bağımlılığın sınırlı olması ve saha kurulumunun görece basitliğidir. Dezavantajı, topraklama direnci kötüleştiğinde koruma seviyesinin zayıflamasıdır. Bu nedenle düzenli ölçüm, bağlantı noktalarının korozyondan arındırılması ve eşpotansiyel baranın sağlıklı tutulması hayati önem taşır.
TN Sistemi: Düşük Empedanslı Arıza Döngüsü
TN sistemde koruma iletkeni, besleme nötrüne bağlıdır ve arıza akımı düşük empedanslı bir yoldan geri döner. TN-C, TN-S ve TN-C-S gibi varyantlar, PEN iletkeninin ayrılıp ayrılmamasına göre tanımlanır. TN-S düzeninde koruma iletkeni baştan ayrı çekildiği için elektromanyetik parazit ve geri dönüş akımlarının etkisi sınırlanır. Sigortalar ve otomatik kesiciler, yüksek arıza akımı sayesinde hızlı açar; bu, dokunma gerilimi riskini azaltır. Ancak saha devrelerinde nötr-toprak köprülerinin kontrolsüz yapılması, koruma mantığını bozar ve kaçak akım cihazlarında yanlış açmalara yol açabilir. Bu sistem, temiz bir pano kültürü ve disiplinli etiketleme ister.
IT Sistemi: Süreklilik Odaklı Yaklaşım
IT sistemde besleme tarafı toprağa yüksek empedansla bağlıdır veya izoledir. İlk toprak arızasında devre kesilmeden uyarı üretilir, bu sayede kritik prosesler durmaz. Hastaneler, endüstriyel hatlar ve laboratuvarlar gibi kesinti maliyeti yüksek alanlarda tercih edilir. Bunun karşılığı, izolasyon izleme cihazları, uyarı ve bakım prosedürleriyle desteklenen bir kültür gerektirmesidir. İkinci arıza riski göz ardı edilemez; bu yüzden izleme alarmı sonrasında hızlı müdahale şarttır.
Seçim Kriterleri ve Koruma Zinciri
Sistem seçimi yapılırken arıza akımının büyüklüğü, koruma cihazlarının tip ve hassasiyetleri, kablo kesitleri ve eşpotansiyel bağlantılar beraber düşünülmelidir. TT’de kaçak akım rölesi seçimi ve toprak direnci birinci gündemdir. TN’de kısa devre kesme kapasitesi ve selektivite öne çıkar. IT’de izolasyon izleme cihazının konumlandırılması, alarm senaryosu ve bakım döngüsü belirleyicidir. Zayıf akım sistemlerinin eşpotansiyel dengeye katılması, parazit ve potansiyel fark kaynaklı arızaları azaltır.
Test, Bakım ve Dokümantasyon
Toprak direnci ölçümleri, döngü empedansı testleri, kaçak akım cihazı fonksiyon kontrolleri ve pano tork denetimleri, periyodik bakımın temelidir. Değerlerin tek başına yorumlanması yerine, devre uzunluğu, kesit, bağlantı kalitesi ve çevresel koşullar birlikte değerlendirilmelidir. Pano kapağında güncel şema, ölçüm raporları ve periyodik kontrol tarihleri bulunmalıdır. Bu disiplin, denetimi kolaylaştırır ve sürpriz arızaların önüne geçer.
